Dal 20 al 22 novembre gli studenti provenienti da Italia, Ucraina e Lituania hanno partecipato a workshop di traduzione e ad altri eventi legati alla celebrazione dell’anno di Szymborska da Roma. Dell’iniziativa ha parlato anche la televisione polacca: programma TVP info
Ecco le testimonianze degli studenti della Sapienza, scritte in polacco e in italiano
Elisabetta Di Marzio Zavaglia
W dniach 20-21-22 listopada miałam przyjemność w uczestniczeniu na konferencji o Wisławie Szymborskiej. Pierwszy dzień mnie mile zaskoczył. Znajdowaliśmy się w Stacji Naukowej PAN w Rzymie i dzień rozpoczął się warsztatami o istocie i praktyce tłumaczenia.
Pan profesor i tłumacz Andrea Ceccherelli wprowadził nas w teorię i praktykę tłumaczenia, przedstawiając nam czym jest przekład, różne typologie tłumaczenia (jak na przekład tłumaczenie intersemiotyczne gdzie interpretacja jest obowiązkowa) i na czym polega koncepcja dominanty, która jest bardzo ważna dla tłumacza.
Potem przeszliśmy do analizy trzech wierszy Wisławy Szymborskiej jak: Nic dwa razy, Uodziny i Jeszcze.
Podczas tej pracy poznałam wielu wspaniałych ludzi, przyjechały specjalnie do nas studentki z Litwy i z Ukrainy.
Zostaliśmy podzieleni na grupy i każdy z nas musiał przedstawić swoją interpretację językowa. Jeden wers w szczególności przyciągnął naszą uwagę.
„Wczoraj,kiedy twoje imię,
ktoś wymówił przy mnie głośno,
tak mi było, jakby róża przez otwarte wpadła okno”.
Okazało się, że polskie i litewskie znaczenie jest do siebie podobne, róża która zostaje rzucona i wpada przez otwarte okno.
Po ukraińsku przypomina zapach tej róży a po włosku jej kwitnięcie.
Te różnice językowe mnie pozytywnie zaskoczyły ponieważ akcja róży miała w każdym języku inne znaczenie.
Nic dwa razy się nie zdarza i nie zdarzy, ale wspomnienia zostaną, tak jak róża wpadną przez otwarte okno.
Kacper Jodkowski
Na zdjęciu, które wybrałem widać przednią część Kwirynału. Byliśmy tam z całą grupą z konferencji o Wisławie Szymborskiej. W tym dniu chodziło akurat o to, żeby zrobić sobie wycieczkę po Rzymie śladami Polski i Polaków. W momencie, w którym zrobiłem zdjęcie była właśnie zmiana warty, której od kiedy tu mieszkam nigdy nie udało mi się zobaczyć. Po Kwirynale to tak ogólnie chodziliśmy sobie z przewodnikiem, który tłumaczył i pokazywał nam miejsca w Rzymie ważne dla Polaków. Szkoda tylko że prędko zaczęło padać i niektórzy z nas musieli wracać do domu. Świetny ogólnie był pomysł, żeby zwiedzić te miejsca razem ze studentkami z Litwy i Ukrainy, z którymi dzielimy się wspólną historią. Interesujące było zobaczyć jak one widzą Rzym, po raz pierwszy w życiu. Dało mi to taki inny pogląd na miasto, które widzę codziennie tak samo od dwudziestu dwóch lat.
Pierwszy raz biorę udział w projekcie NAWA, ale muszę powiedzieć ze bardzo dobrze zostało to zorganizowane. Nie będąc studentem literatury mało miałem okazji, aby zapoznać się z polską literaturą czy poezją podczas moich studiów na Sapienzy, a dzięki temu projektowi sporo się zbliżyłem do kultury i historii kraju mojej rodziny. Mało miałem kontaktu ze studentkami z Litwy i Ukrainy, ale muszę powiedzieć, że sama atmosfera podczas tych trzech dni była świetna. Fajne jest też to, że nie tylko my polscy (i nie tylko) studenci polonistyki na Sapienzy interesujemy się polską poezją czy literaturą, ale również osoby z innych krajów bliskich nam. Z tych trzech dni bardzo spodobał mi się też workshop na temat podcastów. Myślę że był to bardzo ciekawy pomysł pokazać nam studentom jak właśnie każdy z nas może sobie taki podcast stworzyć i dzielić się ze światem własnymi pomysłami i ideami.
Lida Ricci
Alcuni fra i più famosi versi della poetessa Wisława Szymborska sono stati protagonisti anche in occasione del workshop pratico/teorico di traduzione poetica del 20 Novembre, svoltosi all’Accademia Polacca delle Scienze di Roma e condotto dal Professore Andrea Ceccherelli, ordinario di slavistica (Lingua e letteratura polacca) presso l’Università di Bologna. A parteciparvi non solo noi studentesse/studenti di Polonistica della Sapienza ma anche di provenienza ucraina e lituana.
Partendo dalla distinzione delle tre categorie della traduzione proposte da Jakobson (intralinguistica, interlinguistica e intersemiotica) si è passati a parlare della funzione bivalente della traduzione, ovvero del suo essere prodotto e processo al tempo stesso, per poi, infine, elencarne le varie strategie e trasformazioni impiegate. Poesia di riferimento (ma non unicamente) è stata “Nulla due volte” – “Nic dwa razy”, traduzione di Pietro Marchesani, presente nel volume Adelphi, “La gioia di scrivere”. Personalmente sono molto legata a questa poesia, di cui ho i versi ben incisi nella mente, in quanto trovo uno dei messaggi portanti, ovvero quello legato al proverbio “ogni occasione è persa”, essere alquanto reale. L’unicità e irripetibilità degli eventi è un po’ ciò che si è tentato di fare nel workshop, mettendosi in gioco e confrontandosi con altre realtà, altri occhi. Poesia, in fin dei conti, è anche ricerca d’identità, e reputo tale concetto essere stato un po’ il sunto di ciò che ne è scaturito dalla parte pratica del workshop. Analizzando costrutti sintattici, parole, ritmo e musicalità di ogni versione tradotta esistente nelle lingue madri di ognuno di noi presente (italiano, ucraino e lituano) abbiamo potuto nuovamente constatare come il ruolo di un traduttore sia quello di cercare di interpretare al meglio l’essenza di contenuto di ciò che va a tradurre. Nel farlo, però, esso deve essere comprensibile al target destinatario e soprattutto includere al suo interno aspetti linguistici e culturali della lingua verso cui traduce. Nell’esercitazione, in cui ci veniva chiesto di confrontare le varie versioni tradotte della poesia di Szymborska, sono capitata con ragazze ucraine e lituane. Spiegare ciò che ritrovavo, nei versi tradotti da Marchesani, di differente rispetto ai versi originali della poetessa, e poterli confrontare con ciò che notavano loro nelle altre versioni mi ha permesso di intuire quanta identità, per l’appunto, ma anche unicità/diversità è possibile trovare in ogni versione proposta. Se nella versione italiana, ad esempio, si è cercato di riproporre la musicalità della ripetitività del testo polacco originale non per forza tale processo è avvenuto nella versione ucraina o lituana. Così come per questioni legati al ritmo o all’interpretazione di immagini. Ogni traduzione è risultata essere per alcuni aspetti diversa dalle altre e per altri più simile, così come lo è ogni lingua o cultura.
Particolarmente interessante è stato però il ruolo di collante che ha svolto la lingua polacca per me durante tutto il workshop. Pur non essendo il polacco la mia lingua madre è stato quel mezzo che ha permesso a tutti noi di comunicare, di scambiarci cenni di cultura personale e di rivederci nei messaggi poetici analizzati.
Giulia Trinca
Nelle giornate del 20, 21 e 22 Novembre si sono svolti diversi eventi dedicati alla poeta Szymborska, dall’inaugurazione della mostra di alcuni dei suoi collage al Museo d’Arte Contemporanea nell’edificio del Rettorato alla lettura di relazioni a Palazzo Blumensthil, sede dell’Istituto polacco; ognuno di questi eventi ci ha offerto qualcosa, nuovi spunti per una riflessione, tematiche affini, tropi più o meno noti analizzati da altre prospettive e via discorrendo, qui di seguito vorrei raccontare uno dei momenti che più mi ha sorpreso durante questo evento. La giornata è quella del 22, le sale dell’Istituto si stanno svuotando, il convegno si è concluso tutti si avvicinano all’invitante profumo del buffet, la scena è un po’ caotica, docenti e studiosi hanno concluso i loro discorsi, ci si alza dalle sedie, qualche ringraziamento volteggia ancora nell’aria, le mani si stringono, i sorrisi non cadono mai dalle faccie di nessuno, sono tutti in pose di ascolto con l’orecchio ben teso verso il proprio interlocutore e annuiscono quasi ritmicamente, si sistemano i capelli, e poi si continua a parlare , in mezzo a loro ci siamo noi studenti che giriamo con cautela negli spazi vuoti che troviamo fra una conversazione e l’altra, pronunciamo qualche przepraszam quando sfioriamo il braccio di qualcuno e sempre più decisi cerchiamo di avvicinarci ai poster che vediamo appesi sulle pareti, ci riusciamo, finalmente leggiamo sulle targhe che sono frutto del lavoro degli studenti dell’Accademia di Belle Arti di Cracovia, mi colpisce di questi collage il fatto che sollevino effettivamente delle questioni, non sono solo belli, non fanno solo un bel post su Instagram, su alcuni ci sono i versi della poesia a cui si sono ispirati allora ecco i versi di quella poesia che ho letto, eccone altri di una che ho studiato, questa l’ho amata alla follia, di questa ne ho parlato all’esame, quest’altra non mi diceva niente e quest’altra ancora non la conosco forse è anche un po’ bruttina, ma osservandoli meglio mi incomincio a chiedere se la traduzione intersemiotica che hanno intrapreso sia riuscita se quello che ho davanti mi trasmette le stesse cose che mi avevano trasmesso quei versi precedentemente sul foglio di carta bianco, guardo li riguardo, provo ad immaginare cosa era apparso nella mia mente mentre leggevo quelle parole, era simile a quello che vedevo nei poster? Alcune volte eliminavano le immagini che avevo e si costituivano come uniche esistenti al momento della rievocazione. Uno fra i tanti alla fine mi trattiene più a lungo, uno che si basa sulla poesia Cebula, è semplice, tanto semplice, semplice come la Cipolla nessuna immagine particolare, nessun colore di cui non conosciamo il nome, nero su bianco come le cose che vanno chiarite, non c’è mistero, è bello e racchiude tutta la Cipollità , è coerente con la poesia ed infatti mi ritornano in mente i versi tradotti dal Marchesani e come un film scorrono le immagini di tutto l’evento davanti ai miei occhi, cariche di nuove emozioni: io che mi ripeto di stare dritta, composta, attenta ad usare un linguaggio pulito, se possibile eliminare la mia cadenza romana, io spaventata dalle poche cose che devo dire in polacco , io che sistemo compulsivamente le maniche della camicia o che fisso le mie scarpe notando quanto appaiano brutte rispetto a quelle degli altri, insomma una io alla quale viene negata l’idiozia della perfezione, ed ora ero capitata davanti alla poesia della Szymborska che più di tutte derideva la complessità umana, l’antropocentrismo,il nostro desiderio di essere perfetti, non può essere un caso mi dico, il caso stava giocando con me, avrebbe detto forse qualche poeta polacca vincitrice di un certo premio Nobel.
Martyna Stefaniuk
Mimo to, że Rzym od lat jest bliski mojemu sercu, a wiele malowniczych rzymskich ulic przemierzyłam wielokrotnie, to podczas spaceru śladami sławnych Polaków zorganizowanego w ramach projektu NAWA miałam okazję poznać Wieczne Miasto na nowo i spojrzeć na nie innymi oczami. Odkryłam niepozorne, ale niezwykle interesujące miejsca, które były świadkami osiągnięć licznych ważnych postaci historii polskiej. Tym samym nie spodziewałam się, że Rzym jest tak bliski polskiemu sercu i że podczas zwiedzania niektórych miejsc czy zabytków, można poczuć patriotyzm i dumę z bycia Polakiem czy posiadania polskich korzeni.
Jedną z historii, która wzbudziła we mnie największe zainteresowanie, była ta o Marysieńce i jej rzymskim życiu. Prawdopodobnie dlatego, że położenie budynku, w którym mieszkała Marysieńka, znajduje się tuż obok jednego z najsłynniejszych miejsc turystycznych Rzymu, mianowicie Schodów Hiszpańskich. Nawet nie sądziłam, że podczas podziwiania rzymskiej panoramy ze szczytu Schodów Hiszpańskich, wystarczy delikatnie się obrócić i spojrzeć w bok, by dostrzec z pozoru zwykły budynek z balkonem znajdujący się pomiędzy dwoma ulicami, ale mający znaczenie w historii życia polskiej królowej Marii Kazimiery Sobieskiej, nazywanej na polskim dworze również Marysieńką.
Marysieńka przyjechała do Rzymu po śmierci męża Jana III Sobieskiego i mieszkała w tym budynku przez kilkanaście lat, od 1699 roku, a balkon widoczny na zdjęciu został wybudowany właśnie na jej życzenie. Według interesującej opowieści naszego przewodnika, rzymski okres Marii Kazimiery był naprawdę obfity i charakteryzował się niezwykłą twórczością, która sprawiła, że stała się jedną z ważniejszych osobowości w Rzymie tamtego okresu. Zawierała znajomości z najbardziej wpływowymi ludźmi w mieście, między innymi utrzymywała bardzo dobre stosunki z papieżem Klemensem VI. Ambicją Marii Kazimiery było stworzenie jak najbardziej olśniewającego i bogatego dworu, by móc przyjmować wielu wpływowych gości, takich jak kardynałowie, ambasadorowie czy sam papież Klemens VI. Królowa nabywała coraz to liczniejsze budynki i ziemie w Rzymie, a w jednym z pałaców planowała stworzyć mauzoleum ku pamięci króla Jana III Sobieskiego, na którego suficie miałyby znajdować się freski przedstawiające życie króla. Niestety Marysieńka popadła w długi i została zmuszona do opuszczenia Rzymu. Nie mogąc wrócić do Rzeczypospolitej, planowała zamieszkać w Paryżu, a dokładniej na Wersalu. Marysieńka jednak nie spłacała długów zaciągniętych w Rzymie i z tego powodu papież Klemens VI napisał list do Francji, w którym ostrzegł tamtejszy dwór przed Marysieńką, która ostatecznie nie została wpuszczona za bramy miasta. Osiedliła się więc w skromniejszej posiadłości w podparyskiej miejscowości. Jestem zadowolona z tego, że miałam okazję pójść na taki spacer, który wzbogacił moją wiedzę oraz znajomość Rzymu. Ponadto nasz przewodnik okazał się młodą uzdolnioną osobą, opowiadającą nawet najmniejsze ciekawostki z zainteresowaniem i pasją, dzięki czemu potrafił nawiązywać dobry kontakt ze studentami z Włoch, Litwy, Ukrainy oraz Polski, którzy brali udział w projekcie NAWA
Klaudia Wilkosz
Która część wydarzenia podobała mi się najbardziej? Nie lada wyzwaniem była odpowiedź na to pytanie. W pamięć zapadły mi szczególnie słowa wygłoszone przez prof. Teresę Walas, która przybliżyła nam postać Wisławy Szymborskiej sprawiając, że mogliśmy wejść na chwilę do jej świata i poczuć się jakbyśmy znali ją osobiście. Poza konferencją, podczas której mogliśmy wysłuchać wielu znakomitych gości, ciekawymi i pożytecznymi okazały się również warsztaty przekładowe prowadzone przez prof. Andreę Ceccherelliego. Z czystą przyjemnością słuchało się jego wykładu. Mieliśmy możliwość porównania trzech wersji językowych wierszy Szymborskiej (litewskiej, ukraińskiej oraz włoskiej) podczas żywej dyskusji z kolegami z Litwy i Ukrainy, którzy na tą okazję specjalnie przyjechali do Rzymu. Analiza tych przekładów była ciekawym doświadczeniem, które pokazało nam jak każdy z tych języków radzi sobie z oddaniem oryginału oraz jakie główne problemy napotyka na swojej drodze. Praca i analiza tych wierszy po raz kolejny uświadomiła mi jak trudną profesją jest bycie tłumaczem. Drugiego dnia mieliśmy natomiast możliwość uczestniczenia w warsztatach z tworzenia podcastu, które pokazały nam proces produkcyjny od powstania pomysłu, aż do jego realizacji. Zdobytą wiedzę na pewno będziemy mieli okazję wykorzystać podczas tworzenia naszego własnego podcastu. Nie mogłabym jeszcze nie wspomnieć o mojej subiektywnej wisience na torcie minionych dni, jaką był spacer po Rzymie polskimi śladami. Jako miłośniczka historii i zapalona turystka z przyjemnością chłonęłam nowe ciekawostki, o których wcześniej nie miałam pojęcia, podążając ścieżkami św. Stanisława Kostki, Cypriana Kamila Norwida, Juliusza Słowackiego, a także polskiej królowej Marii Kazimiery, pieszczotliwie zwanej Marysieńką. Deszcz podczas wycieczki był nam niestraszny i nie mogło również zabraknąć przystanku pod słynną Fontanną di Trevi, gdzie podczas chwili przerwy udało mi się zrobić jedno zdjęcie.
Przemysław Emil Wiśniewski
Wybrać tylko jedno wspomnienie z tych trzech dni to trudna dla mnie decyzja. Będąc „weteranem” projektu, miałem możliwość uczestniczenia w zeszłorocznym programie i wtedy zadedykowałem swój komentarz przyjaźni, jakie można w czasie tych imprez zawierać. Natomiast w tym roku chciałbym się podzielić może bardziej praktyczną częścią programu. Podczas dni, które zamykały ustalony przez Senat RP rok Szymborskiej, działo się bardzo dużo: analizowaliśmy różnice istniejące między tłumaczeniami i odkryliśmy na przykład, że niewinna róża przedstawiana jest inaczej z przekładu na przekład, chodziliśmy ulicami naszej włoskiej stolicy, śladami Polaków, no i oczywiście byliśmy na otwarciu wystawy kolaży na kampusie Rzymskiego Uniwersytetu, gdzie udało nam się przedstawić nowe włoskie tłumaczenie wiersza Utopia, które napisaliśmy wspólnie podczas zajęć z naszą panią profesor. Oczywiście to tylko kilka przykładów z tego, co oferował tegoroczny projekt, na którym myślę, że wszyscy dobrze spędziliśmy ze sobą czas i z którego na pewno będziemy mieć przyjemne wspomnienia. Wiadomo, że oprócz dobrej zabawy, takie projekty są też organizowane, żeby nauczyć lub też zaciekawić uczestników nowymi rzeczami.
Na tegorocznym projekcie nie mogło więc zabraknąć, rzeczy, która bardzo się spodobała w poprzednim, a mianowicie podcastów. W Radio Kaos czwórka wspaniałych chłopaków przedstawiła nam najważniejsze podstawy o tym, jak taki powstaje. Było to bardzo ciekawe przeżycie, bo często nie myśli się o tym, ile czasu jedna osoba poświęca na to, aby taki podcast zrealizować. W trakcie tamtego poranka dowiedzieliśmy się praktycznie wszystkiego od tego, jak w ogóle rozplanować sam temat podcastu, jak można go podzielić na serie odcinków, co trzeba mieć na uwadze od strony technicznej dźwięku, jak i ewentualnej strony wizualnej, jeśli taki podcast się filmuje, oraz też jak dla mnie najważniejszy punkt tego spotkania, jak radzić sobie z falą ewentualnej krytyki i hejtu. Niestety żyjemy w czasach, w których social media rządzą naszym życiem i w pewnym sensie przenieśliśmy swoje życie z realnego świata do wirtualnego, dlatego też duża część osób ma problemy z relacjonowaniem się z innymi. Wspominam o tym dlatego, że bardzo często osoby właśnie zamknięte i nieśmiałe mają tak naprawdę najlepsze pomysły i kto wie ile świetnych podcastów, by powstało, jeśli tylko odważyłyby się je zrealizować. Wiadomo, że te same osoby mają też pod górkę, zaczynając od przełamania pierwszego lodu, czyli w ogóle nagrania pierwszego odcinka a kończąc później na czytaniu komentarzy, które tak naprawdę nie wnoszą żadnej budującej krytyki, tylko podcinają skrzydła wspaniałym projektom.
PolonisticaSapienza 